اهم مطالب و نمونه سئوالات درس 1الی 5 دین و زندگی 2

  مرور بر مفاهيم

1. هر موجودي از اجزاي خاص و معيني تشکيل شده است .
2. اين اجزا با آرايش مخصوص به خود در کنار يکديگر قرار گرفته اند .
3. هر يک از اين اجزا ، خواص ويژه اي دارند که با وظيفه ي آن ها هماهنگي دارد .
4. هر جزئي کار مخصوص انجام مي دهد وظيفه ي معيني بر عهده دارد .
5. ميان وظايف و مسئوليت ها پيوستگي و ارتباط مشاهده مي شود .
6. نتيجه ي هر نظمي هدف خاص است .
7. شاخصه ي اصلي مجموعه ها و موجودات بزرگ و کوچک جهان « هدف » است .  

  « آيات شريفه 189 تا 191 آل عمران »

1- آيات شريفه ي 189 تا 191 آل عمران ، دو نشانه را براي صاحبان خرد معرفي مي کند :
الف) آفرينش آسمانها و زمين
ب) آمد و شد شب و روز

2- با توجه به آيات شريفه ي فوق ،صاحبان خرد ويژگي هايي دارند از جمله :
الف) خداوند را در همه حال (ايستاده ، نشسته و در حالي که به پهلوهاي خود آرميدند ) ياد مي کنند.
ب) در آفرينش آسمان ها و زمين انديشه مي کنند.

3- از دقت در آيات شريفه ي فوق اين مطلب مستفاد مي شود :
خداوند خالق حکيم و مدبر است و هيچ امري از طرف او بيهوده و باطل نيست.

4- جهاني خيالي و بدون قانون و نظم داراي ويژگي هايي مي باشد از جمله:
در اين جهان ممکن است در هر لحظه و بدون علت خاصي ،حادثه اي رخ دهد ،موجودي پديد آيد يا از بين برود و اشياء خصوصيات خود را از دست بدهند .
در اين جهان فرضي ،نيروهاي عالم ،در هر گوشه اي به دلخواه خود دخالت مي کنند و حوادثي غيره منتظره را پديد مي آورند.  

  جهان واقعي

5- اکسيژن و هيدروژن دو عنصر ساده از عناصر طبيعت اند . هر کدام ساختمان خاصي دارند که اين ساختمان را از دست نمي دهند . نه ساختمان اکسيژن به هيدروژن تبديل مي شود ،نه به عکس . اما هر گاه که اين دو با يکديگر همکاري مي کنند ، نظامي جديد به نام آب را پديد مي آورند که حيات موجودات زنده بر روي کره ي زمين به وجود آن بستگي دارد . شايد اين همکاري را بتوان موثرترين همکاري روي کره ي زمين دانست ، زيرا بزرگ ترين نتيجه و فايده را به دنبال دارد .

6- قند يک ترکيب نظام مند است زيرا موجودات زنده از جمله انسان نيازمند ماده اي به نام (( قند ))هستند تا انرژي خود را تامين کنند و زنده بمانند . اين ماده با همکاري ميان آب و دي اکسيد کربن و کمک خورشيد در گياه ايجاد مي شود تا هم خود گياه از آن استفاده کند و هم حيوان و انسان از آن بهره ببرند و رشد کنند . در واقع ، قند يک ترکيب نظام مند است که براي تامين انرژي و فايده هاي ديگر ، در طبيعت ساخته مي شود .

7- ميان (( همکاري و نظم )) و (( قانون مندي )) رابطه اي وجود دارد که مي توان گفت يکي از مهمترين همکاري روي کره ي زمين به وسيله سه عنصر ساده ي اکسيژن ، هيدروژن و کربن به انجام مي رسد و بزرگ ترين فايده ها را به ارمغان مي آورد . اين عناصر ، هر کدام ساختمان خاصي دارند که وقتي با ديگري همکاري مي کنند و ترکيب مي شوند ، نظام و ساختمان جديدي پديد مي آورند . اجزاي اين ساختمان به گونه اي هستند که خواص و آثار جديدي را از خود بروز مي دهند . يعني همکاري و ترکيب ميان پديده ها از نظم و قانون مندي خاصي پيروي مي کنند و نتايج معين و مشخصي را به دنبال دارد . اين حالت را مي توانيم در همه موجودات پيرامون خود ، هم چون سنگها ، فلزات ، گياهان ، حيوان ها و انسانها ببينيم .

8- ويژگي هاي جهان واقعي عبارتند از :
الف) هر موجودي از اجزاي خاص و معيني تشکيل شده است .
ب) اين اجزاء با آرايش مخصوص به خود در کنار يک ديگر قرار گرفته اند .
پ) هر يک از اين اجزاء ،خواص ويژه اي دارند که با وظيفه ي آنها هماهنگي دارد .
ج ) هر جزيي کار مخصوصي انجام مي دهد و وظيفه ي معيني بر عهده دارد .
د ) ميان وظايف و مسئوليت ها پيوستگي و ارتباط مشاهده مي شود ،به گونه اي که کار هر يک مکمل و ادامه ي کار ديگري است و کارها و مسئوليت ها در ارتباط با هم معنا مي يابند و اگر به کار يک جزء به تنهايي نگاه شود ، ناقص و ناتمام به نظر مي آيد.
هـ) نتيجه ي هر سامان و نظمي و هر همکاري و فعاليتي ،هدف خاصي است که آن را از ساير سامان دهي ها و همکاري ها جدا مي کند .

9- از ويژگيهاي جهان واقعي (( پيوستگي و ارتباط ميان وظايف و مسئوليت ها )) را چنين مي توان شرح داد :
الف ) کار هر يک از اجزاء مکمل و ادامه ي کار جزء ديگر است .
ب ) کارها و مسئوليت ها در ارتباط با هم معنا مي يابند .
ج ) اگر به کار يک جزء به تنهايي نگاه شود ،ناقص و ناتمام به نظر مي آيد .  

  شاخصه هاي اصلي

10- شاخصه ي اصلي مجموعه هاي قانون مند و منظم هدف و غايت است .
11- هدف و غايت عنصري است که سبب پيدايش يک نظام مي شود و به تمام فعاليت هاي آن معنا مي بخشد .
12- ويژگي اي که مانند روح در همه ي اجزاء و فعاليت ها حضور دارد هدف است .
13- بدون هدف پيوستگي و ارتباط و هماهنگي معنا ندارد و مجموعه ي داراي نظام شکل نمي گيرد .
14- همکاري و پيوستگي و نظام براي آن ضرورت دارد که به هدف معيني منجر شود و به سرانجام روشني برسد .
15- درختي را به عنوان يک مجموعه ي نظام مند در نظر مي گيريم اين درخت داراي ريشه ، ساقه ، شاخه و برگ است . مواد تشکيل دهنده ي هر يک ، جاي قرار گرفتن آنها ، کار ويژه ي هر کدام و همکاري ميان آنها وقتي معنا پيدا مي کند که به هدفي منجر شود و ميوه اي به دست آيد از اين روست که مي گوييم همه ي اجزاء درخت کارهايي به هم پيوسته و هماهنگ انجام مي دهند و رابطه اي حقيقي ميان مجموعه ي فعاليت ها بر قرار است.  

  انديشه و تحقيق ، ص 17 کتاب درسي
1.پيام هاي اصلي درس کدام اند ؟ از اين پيام ها چه نتيجه اي را مي توان گرفت ؟

1.قرآن کريم ما را به تفکر در نظام آفرينش دعوت مي کند تا به خالق حکيم و مدبر آن پي ببريم .

2. تصور جهاني بودن نظم ، همکاري و قانون امکان پذير نيست .

3. در جهان خلقت نمونه هاي واقعي و عيني از قانون مندي ، نظم و همکاري ديده مي شود . شاخصه ي اصلي مجموعه هاي داراي نظم در جهان ولقعي ، هدف و غايت مندي است .

4.تفاوت اجزا فعاليت ها و همکاري هاي مجموعه ها به خاطر تفاوت هدف ها و غايت هاي آن ها ست .

نتيجه: مجموعه ي غايت مند داراي نظام به طرح نقشه ي مدبرانه و حکيمانه نياز دارد و خداوند خالق حکيم و مدبر اين مجموعه را طراحي و هدايت مي کند .  

  2. در آيات 88 سوره ي نمل و 3 سوره ي ملک بينديشيد و توضيح دهيد که منظور از « اتقان صنع » و « نبودن خلل و شکاف » در هستي چيست و اين عبارات چه ارتباطي با درس دارند ؟

آيه ي 88 سوره ي نمل :
و در آن هنگام کوه ها را بنگري و جامد و ساکن تصور کني در صورتي که مانند ابر در حرکتند . صنع خداست که هر چيزي را در کمال اتقان ساخته که علم کامل او به افعال همه ي شما خلايق محيط است .

آيه ي 3 سوره ي ملک :
آن خدايي که هفت آسمان بلند را به طبقاتي منظم بيافريد و هيچ در نظم خلقت خداي رحمان بي نظمي و نقصان نخواهي يافت بارها به ديده ي عقل در نظام مستحکم آفرينش بنگر تا هيچ سستي و خلل هرگز در آن تواي يافت ؟
منظور آن است که خلقت هر چيز از روي حکمت است که از خالق و صانع حکيم و مدبر خود حکايت مي کند و در نظام خلقت هيچ گونه خلل و سستي راه ندارد .  

  3- ابتدا اين خطبه ي حضرت علي (ع) را که در نهج البلاغه آمده است ،بخوانيد و سپس ويژگيهاي خلقت خداوند را از آن استخراج کنيد.

او خداوندي است که موجودات را آفريد ،بدون اينکه از هيچ نمونه ي آماده و پيش ساخته اي ايده بگيرد و از کار خالق ديگري که پيش از وي جهاني را آفريده باشد ،تقليد کند .
... آثار صنع و نشانه هاي حکمتش در نو آوري هاي بي سابقه و خلقت بي نظيرش هويداست .
بنابراين ،هر يک از موجوداتي که خدا آفريده ،برهان آفريدگاري و دليل خداوندي اوست ،حتي اگر آن موجود ،جامد و بي زبان باشد . چرا که آن هم با زبان بي زباني خالق خود را معرفي مي کند و تدبير خدا را باز مي گويد ،بدون اينکه به سخن گفتن نيازي داشته باشد . دلالتش بر وجود خدا همواره استوار است و در هر لحظه آفريننده ي خود را نشان مي دهد .
...خداي متعال همه ي مخلوقات را بر اساس مقياس ،نظم مشخص ،اندازه هاي مخصوص و متناسب با هر يک از آن مخلوقات آفريد و در آفرينش آنها طوري اندازه ها را برقرار کرد که محکم و استوار بمانند و از هم فرو نپاشند .هر چيزي را مطابق برنامه اي دقيق به بهترين شکل طراحي کرد و آن گاه بدان نظم و ظرافت بخشيد و آن را در مسير انجام وظيفه و دست يابي به هدف خاص وي هدايت کرد .
همه ي اين کارها بدان جهت بود که هيچ يک از مخلوقات از محدوده و چهار چوب تعيين شده از جانب خداوند تجاوز نکند و براي رسيدن به مقصد مورد نظر و کمال نهايي کوتاهي ننمايد و اگر خداوند به او دستوري داد ،انجام دادنش بر وي دشوار نباشد و سرکشي نکند.
بخشي از خطبه ي 90 نهج البلاغه  

  ويژگي هاي خلقت خداوند را از اين خطبه استخراج کنيد.

الف ) بديع بودن و بي سابقه بودن خلقت
ب) استفاده نکردن از طرح و نقشه ي قبلي
پ) آيت و نشانه بودن همه ي موجودات بر حکمت و تدبير الهي
ج ) وجود نظم مشخص ،تقدير و اندازه ي معين و متناسب با هدف در هر موجود
د ) وجود هماهنگي ميان نظم و ساختار هر موجود با نوع کار و فعاليتي که بر عهده دارد و هدفي که تعقيب مي کند .
هـ) تجاوز نکردن موجودات از تقدير الهي و نظم تعين شده
و) حرکت موجودات در چهار چوب هدف  

  خودآزمايي :
1. ميان وظايف و مسئوليت ها ............. و .............. مشاهده مي شود .

ج ) پيوستگي – ارتباط  

  2. به فرموده ي قرآن کريم صاحبان خرد در .............. انديشه مي کنند .

ج ) آفرينش آسمان ها و زمين – آمد و شد شب و روز  

  3. کدام عنصر است که سبب پيدايش يک نظام مي شود و به تمام فعاليت هاي آن معنا مي بخشد ؟

ج ) هدف و غايت  

  4. همکاري و پيوستگي و نظام براي چيست ؟

ج ) اين عناصر براي آن ضرورت دارد که به هدف معيني منجر شود و به سرانجام روشني برسد .  

  5. ايا در اين جهان خيالي مي توان از قانون و قانون مندي سخن گفت ؟ چرا ؟

ج ) خير زيرا در اين جهان در هر لحظه ممکن است بدون علت خاصي ، حادثه اي رخ دهد ، بنا براين قانون و قانون مندي براي آن متصور نيست .  

درس دوم : با کاروان هستي

هدف کلي : تشخيص جهان به عنوان يک نظام يکپارچه که داراي هدف است .
اصطلاحات علمي درس :
نظام و مجموعه ي نظام مند
پيوستگي نظام ها
نظام واحد جهاني ( نظام خلقت )
غايتمندي نظام جهاني ( نظام خلقت )

  مرور بر مفاهيم :

1. مجموعه ي جهان خلقت نظامي واحد و به هم پيوسسته است .
2. يک پيوستگي طولي و يک پيوستگي عرض ميان نظام ها برقرار است .
3. نظام هاي هم طول --> نظام هاي تو در تو .
4. نظام هاي هم عرض --> نظام هايي که در کنار يکديگرند .
5. نظام هاي بزرگ از به هم پيوستن نظام هاي کوچک شکل مي گيرند .
6. فعاليت نظام هاي کوچک هم در خدکت خود اين نظام و هم در خدمت نهايي ترين هدف نظام است .
7. هر قدر علم و دانش بشر توسعه يابد درک روابط و پيوستگي ميان نظام ها آسانتر مي شود .
8. از پيوستگي و ارتباط ميان نظام ها ، نظام واحد جهاني حاصل مي شود .
9. نظام واحد جهاني يک هدف بزرگ را دنبال مي کند و آن سير في الله يعني حرکت تکاملي خلقت است .  

  آيات شريفه يونس 5 ، نور 31 و 32 ، آل عمران 83

1. يک پيوستگي طولي و يک پيوستگي عرضي ميان نظام ها بر قرار است .

2. با ذکر اين مثال ، پيوستگي طولي ميان نظام ها را بيان مي کنيم :
نظام ( سلول --> بطن --> قلب -->دستگاه گردش خون --> انسان ) را در نظر مي گيريم . از اين نظام مشخص مي شود که سلول براي بطن ، بطن براي قلب ، قلب براي دستگاه گردش خون و دستگاه گردش خون براي بدن انسان کار مي کند تا حيات و رشد بدن تامين مي گردد . در اين جا با يک پيوستگي طولي مواجهيم به گونه اي که هدف جز کوچک در طول هدف جز بزرگ قرار دارد و آن نيز در خدمت جز بزرگ تر ، تا به برترين هدف ، يعني حيات بدن مي رسيم .  

3. منظور از «رابطه ي عرضي »ميان نظام هااين است که غير از رابطه ي طولي , مجموعه اي از اعضا هستند که به هم مرتبط و پيوسته اند .اين اعظا در عرض يک ديگر و انجام دادن فعاليتي مشترک ,يک مجموعه را مي سازند.
مثال:بدن از دستگاه ها واندام هاي مختلفي تشکيل شده که با همکاري مي کنند. در داخل هر دستگاه يا اندام نيز قسمت هاي ديگري هست که آن ها نيز با همکاري دارند. اين همکاري يک پيوستگي را بوجود مي آورد که به آن پيوستگي عرضي مي گوييم.  

  ارتباط طولي دستگاه ها

  ارتباط عرضي دستگا ه ها

4. نظام هاي بزرگ از به هم پيوستن نظام هاي کوچک شکل مي گيرند ؛ بدين صور ت که بطن ها ، دهليزها و دريچه ها قلب را مي سازند ، قلب و سرخرگ و مويرگ دستگاه گردش خون ، و مجموعه اي از دستگاه ها نيز بدن را شکل مي دهند .

5. ويژگي هاي يک نظام يک پارچه :
1. فعاليت نظام هاي کوچک هم در خدمت خود اين نظام هاست و هم در خدمت نهايي ترين هدف نظام است .
2. هر دستگاهي نظم ، قانون مندي و هدف خاص خود را دارد . اما اين امر نه تنها مانع هماهنگي و همکاري سراسري آن ها براي رسيدن به هدف نهايي نيست ، بلکه در خدمت آن است .
3. نظام هاي بزرگ از به هم پيوستن نظام هاي کوچک شکل مي گيرند .
4. هر چه دايره ي نظام ، بزرگ تر مي شود ، نظم و قانون مندي گستر ده تري به وجود مي آيد که نظام هاي کوچک تر را در درون خود جاي مي دهد .
5. نظام هاي پيوسته و تو در تو ، فعاليت هماهنگ و سازمان يافته اي انجام مي دهند که در پايان منجر به رسيدن به هدف نهايي مي شود .
 

  نظام واحد جهاني

مثال زير بيان گر « پيوستگي نظام جهاني » يا به عبارت ديگر « نظام به هم پيوسته ي جهاني » است:
پيوستگي و ارتباط ميان پديده ها و نظام ها از زمين فراتر مي رود و به رابطه ي بين سيارات و ستارگان کشيده مي شود . اکنون که انسان با تخريب لايه ي جو پيرامون زمين ، سبب شده تا نور خورشيد بيش از حد معمول بر زمين بتابد ، اين پيوستگي را بهتر درک مي کند . نور خورشيد از عوامل مهم حيات در کره ي زمين است . اين نور ، پرتو انفجار هاي بزرگي است که در خورشيد رخ مي دهند و آن را به صورت يک کره ي هميشه گدازان در مي آورد .
ميزان ورود نور خورشيد به زمين توسط هواي پيرامون ما ، کنترل مي شود . ترکيب خاص گازهاي تشکيل دهنده ي هوا به اين کنترل کمک مي کند . اين نور کنترل شد ه ، ترکيب گاز هاي تشکيل دهنده ي هوا به اين کنترل کمک ميکند . اين نور کنترل شده , علاوه بر روشن کردن زمين ومعتدل کردن دما , تاثيرات شيميا يي و زيستي فراواني دارد. ماه نيز بر جانداران دريايي و ساختار سواحل در يا اثر مي گذارد. اما امروزه مي دانيم که امواج مغناطيسي فراوني از کرات دور دست به سوي زمين مي آيند وبر زمين اثر مي گذارند . همچنين , جايگاه زمين در منظومه ي شمسي , نتيجه ي تعادل نيروي جاذبه ي همه ي سيارات اين منظومه و خورشيد است . با گسترش علم در دنياي امروز , مي توانيم نمونه هاي ديگري را از اين ارتباط وهم بستگي را بيابيم.

6. درک روابط و پيوستگي ميان نظام ها از اين طريق آسان تر مي شود که هر قدر علم و دانش بشر توسعه يابد ,درک روابط و پيوستگي ميان نظامها آسان تر مي شود.

7. نظام واحد جهاني از پيوستگي و ارتباط ميان نظامها يک نظام واحد جهاني حاصل مي شود.

8. عمرموجودات و نظامهاي اين دنياي به هم پيوسته نامحدود و دايمي نيست . هر يک از اين نظامها انرژي و استعدادي محدود دارند و روزي به پايان مي رسد.

9. نامحدود بودن عمر نظامهاي دنيوي به معناي نيستي و نابودي نيست ،بلکه براي پيوستن به نظامي ديگر و تجديد سازمان و استمرار در متن نظامهاي ديگر صورت مي گيرد .اجزاي متلاشي شده در يک چرخه ي طبيعي دوباره بازسازي مي شوند و به نظامي بالاتر و برتر با انرژي بيشتر به هم مي پيوندند .13- آيه ي ...ما تري في خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تري من فطوريعني نمي بيني در آفرينش خداي رحمن هيچ بي نظمي و گسستي .پس بار ديگر ديده بگردان آيا هيچ شکافي مي بيني .
در اين آيه خداوند ما را به نظر در آفرينش دعوت مي کند چرا که هيچ چيز در متن عالم طبيعت از بين نمي رود بلکه در نظامي تازه تر خود را مي نماياند .

10. مرحوم علامه طباطبايي در تفسير الميزان درباره ي همين آيه مي فرمايد :منظور از عدم تفاوت اين است که تدبير الهي چون حلقه هاي زنجير ،در سراسر جهان به هم پيوسته و متصل است .موجودات به گونه اي با يکديگر مربوطند که آثار فعاليت يکي ،نصيب ديگري مي شود ،همانطور که خود آن براي ثمر دادن به موجودات ديگر وابسطه و نيازمند است ...پس منظور از نبودن تفاوت در خلقت آن است که خداوند اجزاو اعضاي جهان خلقت را طوري آفريده که بتوانند به هدفي که براي آن خلق شده اند برسند و ديگران مانع او نشوند ...  

  انديشه و تحقيق ،ص 29 کتاب درسي
1- پيامهاي اصلي درس را در چند بند تنظيم کنيد و به ترتيب بنويسيد .

الف) بدن انسان تمثيلي است براي نظام واحد جهاني ،نظامي که اجزاي آن فعاليتهاي معيني را در جهت رشد و بالندگي بر عهده گرفته اند .
ب) سلولها کوچکترين عضو در ساختمان حيوانها (و گياهان )هستند . هر سلولي داراي نظامي واحد و پيوسته است.
پ) سلولها خود عضوي از يک نظام بزرگتر هستند که به خاطر نقشي که در آن نظام بزرگ (معده ،روده يا قلب ) دارند ،معنا مي يابند .
ت) معده ،روده و قلب و ... که نظام بزرگتري را شکل مي دهند عضوي از يک نظام بزرگتر يعني بدن انسانند که به خاطر نقش و جايگاهي که در بدن دارند معنا مي يابند .
س) مجموعه نظام هاي کوچک و بزرگ داخل بدن انسان با هم پيوسته اند و براي تامين يک هدف نهايي مي کوشند .
ج) جهان نيز مانند بدن انسان شامل مجموعه ي نظامهاي کوچک و بزرگ است که با هم مرتبط و پيوسته اند .
د) اگر نظامي به ظاهر از بين برود ،اجزايش نابود نمي شود بلکه در نظامي جديد ظهوري دوباره پيدا مي کند
هـ) فعاليت مجموعه ي نظامهاي به هم پيوسته –نظام واحد جهاني – يک هدف بزرگ دارند که همان حرکت تکاملي خلقت و سير في الله است .  

  2- برخي از آيات قرآن کريم با عبارت ((و من آياته....)) آغاز مي شود .به آيات 22 تا 25 سوره ي روم و 29 سوره ي شوري مراجعه کنيد و با بهره مندي از آنها حکيمانه بودن خلقت را توضيح دهيد.

آيات 22 تا 25 سوره ي روم :
22 : و يکي از آيات قدرت الهي خلقت آسمانها و زمين است و اختلاف زبانها و رنگهاي شما آدميان که در اين امور نيز ادله صنع حق براي دانشمندان عالم آشکار است .
23: و يکي از آيات حق همين که شما در شب و روز به خواب رفته و از فضل خدا طلب روزي مي کنيد در اين امر هم ادله ي قدرتش براي قومي که سخن حق بشنوند پديدار است .
24: و يکي از آيات الهي همان قوه ي رعد و برق است که هم شما را از ساعقه ي عذاب مي ترساند و هم به رحمت باران آسمان که زمين را پس از مرگ زنده مي کند اميدوار مي گرداند .در اين امر نيز ادله ي قدرت ايزد براي اهل خرد آشکار است .
25:و يکي از آيات قدرت خدا آن که آسمان و زمين را به فرمان خود برپا داشته است پس در محشر شما را از خاک بر خواند و زنده گرداند همگي سر از قبر ها بيرون مي آوريد .
به عنوان مثال در آيه ي 23 آمد و شد شب و روز از آيات خدا شمرده شده است و حرکت وضعي زمين ،کوتاه و طولاني شدن روزها و شبها ،ثمرات يکنواخت نتابيدن خورشيد ،فوايد حرکت وضعي و ......همه از ثمرات آن و قابل بررسي و تبيين است که همگي حکيمانه بودن خلقت را نشان مي دهد.
آيه ي 29 سوره ي شوري:
و از آيت هاي اوست آفريدن آسمانها و زمين و آنچه پراکنده کرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع کردنشان چون خواهد توانست .
اين آيه درباره ي خلق آسمان و زمين و جنبندگان روي آن است و موضوعاتي نظير نظم و هماهنگي در منظومه ي شمسي ،کهکشانها ،روابط ميان ستارگان ،زندگي برخي از جنبندگان روي زمين و تعامل آنها با محيط زندگي در اين باره قابل بررسي است .  

  3- اگر کسي يقين داشته باشد که جهان از خداست و رو به سوي او دارد ،اين يقين چه تاثيري در زندگي او خواهد داشت ؟

در چنين حالتي ايمان شخص به خدا تقويت مي شود و زندگي براي او معنا و مفهوم تازه اي پيدا مي کند .چنين کسي مي کوشد که خود را با حرکت جهاني نظام خلقت به سوي کمال بعتر هماهنگ سازد و زندگي خود را جهت دهد و تصميماتي براي اين هماهنگي بگيرد .  

  خود آزمايي :
1. نظام واحد جهاني چگونه پديد مي آيد ؟

ج) از پيوستگي و ارتباط ميان نظام ها يک نظام واحد جهاني حاصل مي شود .  

  2. ارتباط و پيوستگي نظام ها به چه صورت است ؟

ج ) يک پيوستگي طولي و يک پيوستگي عرضي ميان نظام ها بر قرار است .  

  3. منظور از « رابطه ي عرضي » ميان نظام ها چيست ؟

ج ) منظور از «رابطه ي عرضي »ميان نظام هااين است که غير از رابطه ي طولي , مجموعه اي از اعضا هستند که به هم مرتبط و پيوسته اند .اين اعظا در عرض يک ديگر و انجام دادن فعاليتي مشترک ,يک مجموعه را مي سازند.  

  4. با ذکر يک مثال ، پيوستگي طولي ميان نظام ها را بيان کنيد .

ج ) نظام ( سلول --> بطن --> قلب -->دستگاه گردش خون --> انسان ) را در نظر مي گيريم . از اين نظام مشخص مي شود که سلول براي بطن ، بطن براي قلب ، قلب براي دستگاه گردش خون و دستگاه گردش خون براي بدن انسان کار مي کند تا حيات و رشد بدن تامين مي گردد . در اين جا با يک پيوستگي طولي مواجهيم به گونه اي که هدف جز کوچک در طول هدف جز بزرگ قرار دارد و آن نيز در خدمت جز بزرگ تر ، تا به برترين هدف ، يعني حيات بدن مي رسيم .  

  5. فعاليت نظام هاي کوچک هم در خدمت خود اين نظام و هم در خدمت ...................... است .

ج ) نهايي ترين هدف نظام

درس سوم : سرمايه هاي انسان

هدف کلي :آشنايي با جايگاه انسان در نظام خلقت و ارزشهاي انسان
اصطلاحات علمي درس :
منزلت انسان
وديعه هاي الهي
سرشت خدا آشنا
گرايش به نيکيها
وجدان اخلاقي
قوه ي عقل

  مرور مفاهيم

1- ارزش هر کس به درک و فهم او از حقيقت هستي و جايگاه انسان در کاروان آفرينش بستگي دارد .

2- وديعه هاي الهي در انسان عبارتند از :
-سرشت خدا آشنا
- گرايش به نيکيها و زيبايي ها
- وجدان اخلاقي
- قوه ي عقل

3- از وجدان اخلاقي تعبير به نفس لوامه شده است.

4- برترين نعمتي که خدا در وجود انسان قرار داده است قوه ي عقل است

5- قوه ي عقل تشخيص دهنده ي درستي از نا درستي و خوبي از بدي است

6- حجت آن چيزي است که با آن عليه انسان دليل مي آورند

7- حجت آشکار رسولان و انبياء و ائمه

8- حجت نهان عقل

9- نتايج پذيرش دعوت انبياء:
- تجلي زيبايي هاي ايمان و عمل صالح
- سرشار شدن زندگي از نيکيها و زيبايي ها
- بهره مندي از زندگي جاويد در بهشت

1. ارزش هر کس به درک و فهم او از حقيقت هستي و جايگاه انسان در کاروان آفرينش بستگي دارد .
2. امام علي (ع)در مورد حقيقت انسان مي فرمايند :خدا رحمت کند انساني را که بداند از کجا آمده ،در کجا قرار دارد و به سوي کجا رهسپار خواهد شد.
3. خداوند به انسان کرامت بخشيد . و بر بسياري از مخلوقات برتري داده است و آنجه را که در آسمانها و زمين است براي بهره مندي او آفريده است .  

  سوره ي اسراء – آيه ي 70
سوره ي جاثيه – آيه ي 13
سوره ي فجر – آيات 27 تا 30

4. پيام اين آيات چنين است که خداوند درميان موجودات جهان ،انسان را براي خود برگزيد و بهشت ويژه اش را به او اختصاص داد و فرمود : (( جهان را براي تو آفريدم و تورا براي خودم )) .  

  سوره ي انسان – آيات 2 و 3

5. آيات شريفه ي فوق درباره ي منزلت انسان بيانگر اين مفهوم است که خداوند انسان را صاحب اراده و آزاد آفريد و مسئول سرنوشت خود قرار داد و او از انسان خواسته است با کار و ابتکار خود زمين را آباد سازد و با انتخاب خود ،يکي از دو راه سعادت و شقاوت را اختيار کند .
6. وديعه هاي الهي در انسان بنابر بيان قرآن کريم اين است :
الف ) سرشت خدا آشنا
ب) گرايش به نيکيها و زيبايي ها
د) وجدان اخلاقي
ج) قوه ي عقل
7. از وديعه هاي الهي در انسان ،((سرشت خدا آشنا )) را اين گونه مي توان توضيح داد که انسان سرشتي خدا آشنا ،خدا گرا و خدا پرست دارد و خود و جهان را وابسته به خالقي مي يابد که سرچشمه ي همه ي خوبيها و زيبايي هاست .کمتر کسي در طول تاريخ اين حقيقت را انکار کرده است . حتي آنان که بت پرست بودند يا بتها را شريک خدا مي دانستند ،در صدد پاسخ گويي به اين نياز فطري خود بودند ولي در يافتن مصداق واقعي دچار اشتباه و خطا مي شدند .  

  سوره ي فصلت – آيه ي 53

8. آيه ي شريفه ي فوق بيان گر اين مفهوم است که کافي است انسان با ديده ي دل ،در خود و جهان نظر کند و جلوه هاي قدرت ،حکمت ،رحمت و مهرباني خداوند را در آنها ببيند و سرشت خدا آشنا که يکي از وديعه هاي الهي در انسان است از آن مستفاد مي شود.
9. امام علي (ع) در خصوص ((سرشت خدا آشنا ))مي فرمايند : در هيچ چيزي نظر نکردم ،مگر اين که خدا را قبل از آن ،بعد از آن و با آن ديدم.
10. تدبر در آيه ي سنريهم اياتنا في الافاق و في انفسهم حتي يتبين تهم انه الحق ... ما را به مفهوم ابياتي از عمان ساماني مي رساند که اين ابيات ناظر بر ((سرشت خدا آشنا )) است .
کيست اين پنهان مرا در جان و تن / کز زبان من همي گويد سخن
اين که گويد از لب من راز کيست / بنگريد اين صاحب آواز کيست
در من اينسان خود نمايي مي کند / ادعاي آشنايي مي کند
متصل تر ،با همه دوري، به من / از نگه با چشم و از لب با سخن  

  سوره ي شمس – آيات 7 و 8

11. آيات شريفه ي فوق بيانگر اين وديعه ي الهي است :گرايش به نيکي ها و زيبايي ها يعني انسان نيکي ها و بدي ها و زيبايي ها و زشتي ها را درک مي کند و در خود گرايشي به سوي نيکي ها و زيبايي ها احساس مي کند .کرامت ،بزرگواري ،صداقت و عدالت را دوست دارد و از دو رويي ،ذلت ،دون همتي و ظلم بيزار است .
12. از وديعه هاي الهي « وجدان اخلاقي » : گرايش انسان به نيکي ها و زيبائي ها سبب شده که در مقابل گناه و زشتي عکس العمل نشان دهد و آن گاه که به گناه آلوده شد ، خود را سرزنش و ملامت کند و در انديشه ي جبران برآيد . قرآن کريم عامل دروني اين حالت را نفس لوامه ، يعني نفس سرزنشگر ، نا ميده و بدان سوگند خورده است .
13. تدبر در آيه « لا اقسم بيوم القيامه و لا اقسم بالنفس اللوامه » ما را به مفهوم « وجدان اخلاقي » مي رساند .
14. در قرآن کريم از وجدان اخلاقي به نفس لوامه تعبير شده است .
15. برترين نعمتي که خدا در وجود انسان قرار داده است ، قوه ي عقل است .
16. منظور از قوه عقل ، تشخيص دهنده ي درستي از نادرستي و خوبي از بدي است . 17. منظور حضرت علي (ع) از قوه ي عقل اين است که اين نعمت بزرگ را پيام آور حقق ، دوست انسان ، نجات دهنده ي وي ، بهترين ثروت و نزديک کننده به خدا ناميده است .
18. عبارت زير از امام کاظم (ع) در خصوص قوه عفل بيان شده است :
ان الله علي الناس حجتين ---> خداوند بر مردم دو حجت دارد .
حجه ظاهره ---> حجتي آشکار
و حجه باطنه ---> و حجتي نهان و مخفي ؛
فاما الظاهره ---> اما حجت آشکار ،
فالرسل و الانبياء و الائمه ---> همان رسولان و انبياء
و اما الباطنه فالعقول ---> وحجت نهان ، عقل هاست .
19. منظور از حجتان آشکار رسولان و انبياء و ائمه است .
20. منظور از حجت نهان عقل است .
21. حجت آن چيزي است که با آن عليه انسان دليل مي آورند .
22. دو حجتي که خداوند در روز قيامت عليه گناهکاران با آن ها دليل مي آورد :
الف) ارسال پيامبران در وجود امامان . ب) وجود عقل در انسان
23. خداوند انبيا و پيشوايان خود را نيز به سوي انسان ها فرستاده است تا راه سعادت و فلاح را به آن ها نشان دهند و آنان را ياري کنند . علاوه بر اين ، انسان در طول زندگي از الهامات فرشتگان و امدادهاي نيز بهره مي برد . اگر آدمي اين سرمايه ها را به کار گيرد و دعوت انبيا را بشنود و روزنه ي قلبش را به روي زندگي اش سرشار از نيکي ها و زيبايي ها « ايمان » و « عمل صالح » در وجودش تجلي مي کند ، زندگي اش سرشار از نيکي ها و زيبايي ها مي شود و بالاخره زندگي جاويد لبريز از سرور و خرسند را در بهشتي که خداوند برايش آماده کرده ، به دست خواهد آورد.
24. پذيرش دعوت انبيا و بهره بردن از الهامات فرشتگان و امدادهاي آنان نتايجي را براي انسان به دنبال دارد :
1) زيبايي هاي ايمان و عمل صالح در وجودش تجلي مي کند .
2) زندگي اش سرشار از نيکي ها و زيبايي ها مي شود .
3) زندگي جاويد لبريز از سرور و خرسند را در بهشتي که خداوند برايش آماده کرده ، به دست خواهد آورد .  

  انديشه و تحقيق
1. ارزش هاي وجودي انسان که او را بر ساير موجودات برتري مي دهد کدام اند ؟

سرشت خدا آشنا – گرايش به نيکي ها و زيبايي ها – وجدان اخلاقي – قوه ي عقل  

  2. با مراجعه به آيات 3 سوره ي تغابن و 2و3 سوره ي انسان ، برخي ديگر از ويژگي هايي را که بيان گر سرشت متعالي انسان است ، استخراج کنيد و برداشت خود را از آن ها توضيح دهيد .

آفريد آسمان ها و زمين را به راستي و بنگاشت شما را و تصور کرد ، پس نيکو کرد صورت هاي شما را و به سوي اوست بازگشت . ( تغابن 3) به درستي که ما آفريديم انسان را از نطفه ي ممزوج و مخلوط با هم که بيازمائيم اور ا پس گردانيديم او را شنواي بينا به درستي که ، هدايت کرديم او را به راه راست يا شکر گذار و يا ناسپاپ است . ( انسان 2و3)  

  3. در آيات 54و55 سوره ي قمر تامل کنيد و ببنيد چه جايگاهي براي انسان پيش بيني شده است .

محققا اهل تقوي در باغ ها و کنار نهرها منزل گزينند ، در منزلگاه صدق و حقيقت نزد خداوند از عزت و سلطنت جاوداني متنعمند .  

  خودآزمايي :
1. ارزش هرکس به درک و فهم او از .................... بستگي دارد .

ج ) حقيقت هستي  

  2. اگر انسان دعوت انبيا را بشنود و روزنه ي قلبش را به روي الهامات و امدادهاي الهي بگشايد ............ و ............. در وجودش تجلي مي کند .

ج ) ايمان – عمل صالح  

  3. در مورد حقيقت انسان ، حديثي از امام علي (ع) بيان کنيد .

ج ) خدا رحمت کند انساني را که بداند از کجا آمده ، در کجا قرار دارد و به سوي کجا رهسپار خواهد شد .  

  4. آيه ي 7 و 8 سوره ي شريفه شمس بيانگر کدام وديعه الهي است ؟ توضيح دهيد .

ج ) گرايش به نيکي ها و زيبايي ها يعني انسان نيکي ها و بدي ها و زيبايي ها و زشتي ها را درک مي کند و در خود گرايشي به سوي نيکي ها و زيبايي ها احساس مي کند .کرامت ،بزرگواري ،صداقت و عدالت را دوست دارد و از دو رويي ،ذلت ،دون همتي و ظلم بيزار است .  

  5. منظور از قوه عقل چيست ؟

ج ) منظور از قوه عقل ، تشخيص دهنده ي درستي از نادرستي و خوبي از بدي است .